Jaka dostępność usług społecznych dla seniorów w gminach RPO publikuje raport

W raporcie „Dostępność usług społecznych dla osób starszych mieszkających w gminach wiejskich” przedstawione zostały kluczowe wyniki badań socjologicznych. Ich inicjatorem była Komisja Ekspertów ds. Osób Starszych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. W publikacji przeanalizowano, w jaki sposób dostępność usług społecznych wpływa na jakość życia seniorów. 

„Nie sposób uznać starości jako takiej, będącej naturalnym etapem życia, za trudną sytuację życiową, zbliżoną do powodów udzielania pomocy społecznej. Z tego względu starzenie się i działania na rzecz osób starszych powinny stanowić odrębny dział polityki publicznej, a jej założenia powinny być oparte na podstawowych prawach człowieka” – zaznaczył Marcin Wiącek, Rzecznik Praw Obywatelskich we wstępie do raportu 

Jak wskazano w raporcie, według danych z 2022 r. w Polsce mieszkało 9 797 800 osób mających 60 lat lub więcej. Spośród nich 3 518 800, czyli 35,9%, stanowili mieszkańcy wsi.
Obszary wiejskie poszczególnych województw różnią się pod względem wskaźnika starości demograficznej. Procentowy udział osób w wieku 60 lat i więcej wśród ludności wiejskiej był w 2022 r. najwyższy w województwie świętokrzyskim (26,2%), a  najniższy w  pomorskim (19,4%). 

Z  przeprowadzonych badań wynika, że osoby starsze mieszkające na wsi doświadczają zarówno takich samych zmian w swym środowisku życia, jakie są udziałem ich miejskich rówieśników, jak i zmian specyficznych dla wsi.

Autorzy raportu podkreślili, że zmiany specyficzne dla wsi to między innymi ograniczenie sieci zbiorowego transportu publicznego powodujące zjawisko wykluczenia transportowego wiejskich seniorek i seniorów. Na terenach podlegających znacznym przekształceniom demograficznym zaobserwowano zmiany struktury lokalnych wspólnot wynikające z wyludnienia i starzenia demograficznego lub – wręcz przeciwnie – z szybkiego napływu nowych mieszkańców, którzy osiedlają się w podmiejskich gminach, dzieląc życie między miasto i wieś.

Z przeprowadzonych badań wynika, że wszystkie badane gminy miały na swoim terenie podstawowe instytucje tworzące ich infrastrukturę społeczną. Wszędzie był przynajmniej jeden ośrodek zdrowia (z wyjątkiem jednej gminy korzystającej z infrastruktury pobliskiego miasta powiatowego), działał gminny ośrodek pomocy społecznej (w jednej gminie przekształcony w centrum usług społecznych), istniały także biblioteka gminna lub dom kultury. Były w nich świadczone co najmniej podstawowe usługi społeczne.

W badanych gminach za najlepiej rozwinięte uznano usługi z zakresu aktywizacji osób starszych – edukacyjne, rekreacyjne, integracyjne. Jest to zatem oferta, z której korzystać mogą i korzystają młodsi, sprawniejsi seniorzy. Jak wskazano, we wszystkich gminach dostępne są też usługi opiekuńcze oferowane przez pomoc społeczną, choć występują problemy z realizacją usług specjalistycznych. Dzięki programowi rządowemu niektóre gminy oferują też opiekę wytchnieniową.

W toku przeprowadzonych badań rozmówcy jako najbardziej dotkliwe wymieniali dwie spośród wymienionych wyżej barier: transportową (komunikacyjną) oraz kadrową w ochronie zdrowia, a konkretnie wskazywali na brak lekarzy specjalistów. 

„Warto zauważyć, że powszechne uznawanie bariery transportowej za najdotkliwszą może wynikać ze sposobu celowego doboru gmin, w którym jako kryterium przyjęliśmy między innymi słabą sieć komunikacji publicznej” – napisali autorzy raportu

Mając na uwadze istotę lokalnej samorządności, autorzy są zdania, że potrzebna jest większa elastyczność przepisów regulujących różne aspekty dostępności usług społecznych. 

„Lokalni decydenci powinni mieć możliwość rozwiązywania problemów zgodnie z oczekiwaniami społeczności lokalnych i zarazem w sposób zgodny z prawem. Ważne też jest, by formy kontroli działań samorządu terytorialnego nie skutkowały obawami przed samodzielnością i innowacyjnością, które przecież zawsze niosą w sobie pewną dozę ryzyka” – zaznaczono w raporcie

Co istotne, nadal najtrudniejsza jest sytuacja osób samotnych, z niepełnosprawnościami lub doświadczających ograniczonej samodzielności. Autorzy za niepokojące uznali to, że gmina reaguje na ich potrzeby albo gdy sami je zgłoszą, albo gdy poinformują o nich osoby bliskie lub sąsiedzi. 

„Brakuje stałych form monitorowania przez instytucje gminne sytuacji osób starszych nieradzących sobie z problemami życia codziennego. Nie do końca prawdziwe jest bowiem twierdzenie, że na wsi wszyscy wszystko o wszystkich wiedzą - podkreślono

Według autorów raportu, stan infrastruktury ochrony zdrowia w badanych gminach jest bardzo zróżnicowany. Są bowiem gminy dysponujące wyłącznie podstawową bazą w postaci jednego ośrodka zdrowia z pielęgniarkami i nieliczną kadrą lekarską ograniczoną do lekarzy POZ (bez lekarzy specjalistów). Są także takie – choć jest ich mniejszość – które oferują mieszkańcom coś więcej niż podstawową opiekę zdrowotną – opiekę lekarzy specjalistów, niekiedy też rehabilitację. Usługi te świadczone są tam w większej liczbie placówek zlokalizowanych w kilku miejscowościach na terenie gminy.

Autorzy wskazują na bardzo wyraźny brak ośrodków wsparcia dziennego dla osób starszych (dzienny dom pomocy, dom Senior+, centrum opiekuńczo-mieszkalne). 

„Na 12 zbadanych gmin istniały one w trzech gminach, przy czym w jednej placówka nie działała, gdyż nie można było znaleźć osoby, która mogłaby nią pokierować” – napisano w raporcie.

mo/