Gminy wiejskie przeciwne zmuszaniu ich do tworzenia funduszy sołeckich 

W przygotowanej opinii samorządowcy zaznaczyli, że „powstałe na skutek planowanych obligatoryjnych przepisów działania mają niewiele wspólnego z aktywizacją obywateli w odniesieniu do demokratycznych norm przyjętych w Polsce”. Związek zaznaczył jednak, że wspiera i stara się wzmacniać mechanizmy decentralizacji oraz rozwoju inicjatyw obywatelskich w Polsce.

Zdaniem przedstawicieli Związku obligatoryjność wyodrębniania funduszy sołeckich „sprawia, że najbiedniejsze gminy, nieposiadające żadnych wolnych środków, będą zmuszone do ich wyodrębnienia bez względu na to czy pogorszy to ich i tak słabą kondycję finansową”. 

Samorządowcy skrytykowali też zapis, w myśl którego gminy musiałyby pokrywać koszty ubezpieczenia sołtysa od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania jego zadań. W ocenie ZGWRP przepis ten uprzywilejowuje sołtysów nawet względem włodarzy gmin oraz niektórych pracowników gminy, którzy koszt ubezpieczenia OC pokrywają z własnej kieszeni. 

Negatywnie oceniono też przepis umożliwiający przeniesienia na sołtysa umocowania do zarządzania mieniem komunalnym. Zdaniem Związku „prowadzi to wprost do wyodrębnienia czwartego szczebla samorządu terytorialnego”.

ZGWRP w swojej opinii przypomniał, że obecnie obowiązujące przepisy ustawy o funduszu sołeckim ograniczają pulę środków przeznaczonych na dane sołectwo do wysokości dziesięciokrotności kwoty bazowej. Skutkiem tego przyznawane środki w takiej samej wysokości trafiają do sołectw, liczących zarówno 3000, jak i 800 osób. 

Związek zwrócił też uwagę, że rady gmin nie zwiększają puli środków funduszu soleckiego ponad standardową wysokość, obliczoną na podstawie ustawy, dlatego że obowiązujące przepisy nie pozwalają na wliczanie dodatkowych kwot do wydatków, które podlegają częściowej refundacji z budżetu państwa.
 
Projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o funduszu sołeckim został złożony w Sejmie 31 lipca przez posłów Klubu Parlamentarnego Polska 20250-Trzecia Droga. Zdaniem autorów nowelizacja ma na celu "rozwinięcie mechanizmów partycypacyjncgo modelu realizacji zadań publicznych przez jednostki pomocnicze w oparciu o dialog i partnerstwo". 

Projekt przewiduje przede wszystkim przyjęcie zasady powszechności (obligatoryjności) funduszu sołeckiego poprzez wprowadzenie obowiązku wyodrębniania przez radę gminy środków w budżecie gminy stanowiących fundusz solecki oraz zwiększenie ustawowej wysokości zwrotu części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego o 10 punktów procentowych, odpowiednio do 30%, 40% i 50% .  

Ponadto regulacja przewiduje zapewnienie przez gminę przewodniczącemu organu wykonawczego jednostki pomocniczej ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania jego zadań oraz wprowadzenie możliwości upoważnienia przez wójta przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej do zawierania umów związanych z określonym w statucie zarządzeniem i korzystaniem z mienia komunalnego.

Fundusz sołecki jest realizowany od 2009 r. W latach 2009–2013 ok. 55% gmin, w których są sołectwa, tworzyło fundusz sołecki. Od 2014 r. liczba gmin, w których realizowany jest fundusz, systematycznie rośnie i wynosi obecnie ok. 70% gmin, w których są sołectwa. W roku 2023 fundusz sołecki wyodrębniły 1522 gminy.

Zaplanowano przez gminy wydatki z funduszu sołeckiego w skali całego kraju w roku 2023 na poziomie ok. 796 mln zł, zaś w roku 2024 – na poziomie ok. 916 mln zł. Państwo zwraca gminom tylko część wydatków funduszu sołeckiego. Zasady zwrotu z budżetu państwa określa ustawa i obecnie wynoszą 20, 30 i 40%. Najwyższy zwrot dostają gminy najuboższe, a najmniejszy te najbogatsze. 

mp/